Melting Heart: een ontmoeting met de geest van de gletsjer

🎤 We spraken Diewke van den Heuvel, ‘artist and activist with a camera’, voor wie gletsjers een van haar levenswerken zijn geworden. In haar werk ‘Melting heart’ legt ze de grootsheid en verandering van de Aletsch-gletsjer vast. Op prachtige wijze weet ze wetenschap, klimaaturgentie en kunst met elkaar te verbinden.

Deel twee van een drieluik over kunst, activisme en een smeltende wereld

Sommige plekken laten zich niet zomaar beschrijven. Diewke probeert het toch. “De eerste keer dat ik onder een gletsjer stond, voelde ik me omarmd. Het was groots, blauw, gevaarlijk ook — maar vooral heilig.” Dat moment, diep onder de Aletschgletsjer in Zwitserland, werd het begin van haar kunstproject Melting Heart. Inmiddels keert ze er meerdere keren per jaar terug.

Het begon met een uitnodiging van een collega-kunstenaar die haar meenam naar de gletsjer bij haar geboortedorp. “Ik keek vanaf de berg naar beneden en zag vooral stenenlijnen. Pas later besefte ik dat ik naar een massa ijs keek. Het duurde even voordat mijn ogen begrepen wat mijn lijf al voelde.”

Samen met een gids daalde ze af. “We stonden onder eeuwenoud blauw ijs. Dat heeft me geraakt op een manier die ik nog steeds niet helemaal kan uitleggen.” Onder het ijs worden rivieren geboren, hoor je de echo van het smelten, zie je de lagen in het ijs als jaarringen van een boom.

Dat fysieke en emotionele contact met de gletsjer zette iets in beweging. Melting Heart werd een artistiek proces waarin rouw, liefde, verlies en verbinding samenkomen. Ze legt het vast met haar camera, maar dat is slechts het begin. Geluidsopnamen van stromend smeltwater onder het ijs vormen een geluidslandschap. Ze verzamelt materialen die op de gletsjer belanden, en neemt zand en klei mee uit Nederlandse rivieren — het smeltwater dat daar via de Rijn en IJssel naartoe stroomt. “Ik geloof dat de geest van de gletsjer in die klei zit. Die geest is op drift geraakt door het snelle smelten.”

In haar studio geeft ze de klei een vorm. Sculpturen, tabletten, sporen van een geest. Die brengt ze binnenkort terug naar de gletsjer. “Het is een manier om iets terug te geven. Om die verloren ziel weer thuis te brengen.”

De Zwitserse bergdorpen waar ze komt, zijn rijk aan verhalen. Mondeling overgeleverd, generatie op generatie. “In zo’n dorp wordt gezegd dat de geest van de gletsjer tot je komt als je daar sterft. Ze is een ‘zij’.” Die vrouwelijke aanwezigheid heeft Diewke altijd gevoeld, ook in de taal. “In het Nederlands is alles mannelijk, in het Zwitserduits is er veel meer ruimte voor vrouwelijke vormen.” Over de gletsjer: “Het voelt ook alsof ik bij mijn moeder op bezoek ga.”

“Ik wil niet alleen informeren, maar ook laten voelen”

Met Melting Heart brengt Diewke die verhalen samen met wetenschap. Ze wijst erop dat in eeuwenoud gletsjerijs luchtbellen bewaard zijn gebleven waarmee CO₂-niveaus gemeten kunnen worden. “Daaruit blijkt hoe bizar snel de uitstoot is gestegen sinds de jaren vijftig. En hoe uitzonderlijk deze opwarming is, vergeleken met de natuurlijke ijstijden die eraan voorafgingen.”

Maar ze wil niet alleen informeren. Ze wil dat we voelen. “Als ik aankom bij de gletsjer, lunch ik altijd eerst. Ik neem de tijd om daar gewoon te zijn — maar ook om te rouwen. Om het verlies te erkennen van wat weer verdwenen is.” En dan begint de tocht omhoog. Kilometers terug naar boven, op benen die steeds zwaarder worden.